El Pozo Inverso

De titel geeft aan hoe eigenaar Matthias Cleiren z’n geliefde woning omschrijft:een omgekeerde put. Ongeacht de kern van waarheid – en het dichterlijke Spaans – dichten wij dit staaltje duurzame architectuur toch ietwat meer lof toe. Het huis met de markante vorm in het Antwerpse Heist-op-den-Berg trekt de aandacht van zowel media als buurtbewoners, en onvermijdelijk dus ook die van Visita. Wij raakten diep in de put…en vonden het nog fijn ook.

Gaudi en kettingreacties

Matthias begon twee jaar geleden met de bouw van dit unieke huis en betrok het daadwerkelijk eind maart 2013. Het behoorlijk experimentele concept is afkomstig uit de koker van architect Filip Bronchart, die – geïnspireerd door grootmeester Gaudi – met een briljante constructie op de proppen kwam. Architect Henk Van Aelst werkte het idee vervolgens uit tot het in de praktijk kon worden gezet.

Matthias Cleiren: ‘Het gehele binnenwerk van dit huis bestaat uit zelfdragende strobalen, gestapeld volgens het principe van de omgekeerde ketting. Kort gezegd: je kan een ketting op zo’n manier ophangen dat die enkel nog onderhevig is aan trekkrachten. Als je die vervolgens omkeert, krijg je een vorm die louter aan drukkrachten onderhevig is.

Mits goed uitgevoerd kan je met een minimum aan materialen dus een uitzonderlijk stevige constructie maken. In dit geval dus het stapelen van strobalen. Het was het stokpaardje van Gaudi en veel van zijn ontwerpen – waaronder de Sagrada Familia – leunden op dit principe. Maar ik geef toe; het was vaak een echte ‘crime’ (lacht).’

Uitdagingen

De bouwfirma die de werken op zich nam zag zich inderdaad geplaatst voor een flinke uitdaging, en was er niet altijd even gerust in. Matthias heeft dus een aanzienlijk deel zelf uitgevoerd. Met het nodige bloed, zweet en tranen tot gevolg.

‘Met het bloed viel het gelukkig mee (lacht), maar zweet en tranen zeker wel. Het was een uitdaging om met de onvoorziene problemen om te gaan en daar een oplossing voor te vinden. Regelmatig trad er een misrekening op, maar die konden we uiteindelijk steeds ombuigen naar een verbetering.

Ook kregen we van de gemeente geen toestemming om de boog vanuit de grond te laten vertrekken vanwege het zonevreemde uitzicht. Iets waar ik overigens alle begrip voor heb, maar er wel voor zorgde dat we de constructiebouw opnieuw konden herzien.’

Een warme uitstraling

Alle onvoorziene omstandigheden ten spijt, is de uitkomst exact wat Matthias voor ogen had; een perfect geïsoleerde, CO₂-neutrale en zuinige woning. De uitstraling is zowel modern als rustiek en straalt – anders dan we van lemen binnenmuren hadden verwacht – een behaaglijk gevoel van warmte en gezelligheid uit.

Leem en duurzame houtsoorten bepalen de sfeer. Rustiek en toch modern.

‘De wanden zijn eigenlijk super eenvoudig. De kern bestaat dus uit louter strobalen, afgewerkt met leem aan de binnenkant en traskalk, een zeer duurzaam materiaal met quasi dezelfde eigenschappen als leem, aan de buitenzijde. De vloer is een ander verhaal en daar ben ik eerlijk gezegd het minst tevreden over. De basis is uit beton omdat we daar – de drassige grond hier indachtig – simpelweg niet buiten konden. Vervolgens een laag niet erg ecologisch plastiek (lacht), kiezel, leem, stro, opnieuw leem en tenslotte een OSB-plaat. Voor het oppervlak koos ik – net als de binnendeuren – voor Franse eik. De vloer is dus zo’n halve meter hoog.’

Het gebogen dak met zonnepanelen, wachtend op de groenbedekking.

Drinkbare douche

Het toekomstige groendak ligt naast het huis alvast te kiemen. Hoewel het volgens Matthias – behalve qua uitzicht en bijdrage aan het ecosysteem – verder geen praktische rol zal hebben, doet het groendak op het aangebouwde terras dat wel.

‘Daar fungeert het groendak als filter voor regenwater tot het drinkbaar is. Het zal ook worden ingezet voor de douche, het toilet en de wasmachine. Aangezien we waarschijnlijk toch voldoende regenwater zullen vergaren leek het me zinloos om dan met twee verschillende leidingsystemen te werken. Zoals je ziet is er ook een terras en een natuurlijke zwemvijver in aanbouw. Daar ben ik verzot op en moest er zeker komen (lacht).

Overigens zal het ‘groendak’ bestaan uit rode planten, wat volgens mij een zeer mooi effect gaat geven.’

Aangename temperaturen

De hoge ramen van driedubbel passief glas zijn afgewerkt met aluminium aan de buitenkant en gecombineerd hout aan de binnenzijde. Nodeloos te melden dat deze bijdragen aan een uitstekende isolatie. Het slimme ventilatiesysteem en bodemwarmtewisselaar zorgen dan voor de juiste atmosfeer en temperatuur.

Een eenvoudige keuken werd door Matthias vakkundig onder handen genomen.

‘In de winter vangen de ramen het spaarzame zonlicht op, dat vervolgens uitstekend wordt vastgehouden door het leem. ‘s Zomers zullen we het invallende licht gaan temperen met een eveneens natuurlijke oplossing; het planten van een boom. Het ventilatiesysteem bestaat uit een 100 meter lang buizenstelsel op 2 meter diepte onder de woning. De bodemwarmtewisselaar koelt de lucht in de zomer tot een verfrissend ‘keldergevoel’ en ‘s winters tot een aangename warmte. Op deze manier is het hier altijd goed vertoeven zonder extreme wisselingen in de omgevingstemperatuur.

Als het echt koud wordt, is er nog de hoge rendementskachel. Die koos ik omdat ik nog een aantal jaren kan teren op het houtafval van de constructiewerken (lacht). Stroom genereer ik via zonnepanelen op mijn dak. Dat is een maximale 5kVA installatie voor een 1-fasige aansluiting. Door de opbrengst van de groenestroomcertificaten heb ik geen extra energiekosten. Perfect toch?’

De hoge rendementskachel sluit naadloos aan op het interieur.

Brandende vragen

Op onze vraag hoe het zit met de relatie tussen strobalen en brandgevaar antwoordt Matthias als volgt:

‘Die associatie maakt men wel vaker maar het is een grote misvatting. Het stro is enorm gecomprimeerd en bevat nauwelijks lucht, wat het niet makkelijk maakt om het in de hens te krijgen. Bovendien is het stro aan beide kanten bepleisterd met – en ingekapseld door – leem en traskalk. Materialen die haast volkomen brandvrij zijn en een erg goede bescherming bieden. Het maakt deze woning net brandveiliger dan het gemiddelde traditionele stenen woonhuis. Al zijn de verzekeringspolissen daar nog niet helemaal in mee (lacht).’

Het terras in aanbouw

Creativiteit wordt beloond

Het kostenplaatje van deze woning is daarbij ook goedkoper dan je zou verwachten, al plaatst de eigenaar zelf daar wel enkele opmerkingen bij.

‘Het bouwen van dit huis kwam neer op zo’n €200.000. Daarbij moet je natuurlijk wel rekening houden met het feit dat ik veel werken zelf heb uitgevoerd en je woning zeker niet op een paar spreekwoordelijke dagen gebouwd zal zijn (lacht). Verder is het natuurlijk afhankelijk van wat je zelf wil. Ik vond het hebben van een goed geïsoleerde en duurzame woning véél belangrijker dan een duur interieur. Wat je daar ziet is dan ook de goedkoopste Ikea keuken die ik maar vinden kon, maar ik heb ze overplakt met dunne, natuurzuivere houten plankjes die een erg mooi resultaat opleveren. Een beetje creativiteit kan je dus zeker wel gebruiken (lacht).’