Ooit afgevraagd waar de term ‘de gulle lach’ vandaan komt? Wel, humor (met lachen tot gevolg) blijkt een ware weldoener op het vlak van gezondheid en levenslust. Behalve een kleine kans op buikpijn is er nagenoeg geen enkel excuus om er niet van te genieten en zelfs de grootste zuurpruim zal moeten beamen dat een mens in wezen niet zonder humor kan.
Was humor in vroegere tijden vaak uitsluitend gemeengoed van de amusementsindustrie, tegenwoordig gaan ook moderne wetenschappers en ondernemers ermee aan de slag. En dat blijkt z’n vruchten af te werpen.
Er is goede hoop dat humor in de toekomst een steeds belangrijkere rol in onze cultuur en maatschappij gaat spelen en het is met een brede glimlach dat wij daar verslag van doen.
Humor in de wetenschap
Professor Mark Nelissen van de Universiteit Antwerpen licht het begrip humor toe in de context van moraal, sociaal gedrag en de evolutieleer. Hij is auteur van verscheidene boeken zoals Darwin in de supermarkt en De Brein machine en schijnt zo een licht op het begrip humor dat een zonnebril geen overbodige luxe zou zijn. Dokter Madelon Peters van de Universiteit Maastricht behandelt het thema in de medische wereld en experimenteert volop met de invloed van humor en positief denken in het genezingsproces bij fysieke en psychische aandoeningen. Ook zij komt met enkele opmerkelijke en goed gefundeerde conclusies op de proppen. Beiden doen hun betoog vanuit een aula van de Antwerpse universiteit in het kader van Studium Generale. Een jaarlijkse reeks lezingen met een vooropgezet thema.
Moeder, waarom lachen wij…en hoe komt dat?
Wat is humor? Volgens professor Nelissen ontstaat het vanuit een gevoel van incongruentie ofwel het feit of vermoeden dat iets niet klopt. Samen met het element van verrassing kan elke sociaal normale gebeurtenis algauw omslaan in iets komisch als er dingen gebeuren die in eerste instantie niet op de planning stonden. Hoe je deze situaties interpreteert of in welke mate het je aan het lachen brengt, is uiteraard puur afhankelijk van jezelf.
In de beleving van zoveel verschillende mensen kan het niet anders dat humor ruim te interpreteren is. Toch maken we er allemaal op onze eigen manier veelvuldig gebruik van. Het slaat namelijk op veel meer dan het kijken naar komische films of moppen tappen aan de toog. We wenden humor dagelijks aan in ons sociale contact met anderen. Sterker nog, het bepaalt ons hele leven. Onze hele evolutie!
Terug naar de oorsprong
Om dit goed te begrijpen moeten we terug in de tijd. Terug naar de oorsprong van de lach en diens eerste functies. Bij de primaten, u wellicht bekend als de voorloper van de mens, diende de lach in eerste instantie voornamelijk als afweermechanisme en indicator van agressie tegenover elkaar en eventuele natuurlijke vijanden. Vreemd, zou je denken, maar een kwaadaardige grijns met ontblote tanden staat eigenlijk niet zover af van de doorsnee brede glimlach. Het enige verschil zit hem in de gedachte erachter en de rest van de lichaamstaal. Ook anno 2012 wordt humor nog steeds aangewend om anderen te kwetsen en te vernederen dus in wezen geldt die functie nog steeds…helaas. Maar goed, belangrijker is het latere stadium toen de primaten de geneugten ontdekten van het vlooien. Elkaar ontluizen bleek een ontspannende handeling voor beide deelnemers (zowel de gever als de ontvanger). Dit komt omdat er dan bij beide partijen endorfines vrijkomen die zowel geest als lichaam in een staat van pure gelukzaligheid brengen. Genot en plezier slaat al snel over op anderen en zodoende werden de eerste primitieve samenlevingen geboren en onderlinge (emotionele) banden gesmeed.
Je vraagt je wellicht af wat dit in vredesnaam met humor te maken heeft? Wel, nog later in de evolutie, toen de samenlevingen een punt bereikten dat elkaar 1 op 1 ontvlooien niet langer toereikend was om de hele gigantisch toegenomen populatie te bereiken, ontstond langzaam maar zeker de verbale communicatie. Eerst nog kreten die uitdrukking gaven aan gevoelens en daarna (veel later) de taal. Samen met de klank kwam ook de lach om de hoek kijken. Voornamelijk omdat er bij deze handeling dezelfde endorfine stoffen vrijkomen als bij het ontvlooien. Iedereen kan zich wellicht het ontspannende effect voor de geest halen dat een fikse lachbui op ons heeft. Als we anderen bovendien aanzetten tot lachen zien we dezelfde soort groepsvorming terug die we net bij de primaten besproken hebben. Niet voor niks zijn ervaren grappenmakers op feestjes en andere gelegenheden in no time omringd tot tientallen toehoorders en zijn de zalen van populaire stand-up comedians meestal tot de nok gevuld. De lach gold vanaf toen dus als plaatsvervanger van hun eerdere gewoontes om de groepsgeest en samenleving gezond en stabiel te houden. Kort door de bocht genomen, hebben we het begrip samenleving te danken aan luizen en hormonen!
De verleidelijk slimme lach
Humor geldt onbewust dus ook als leidraad bij je eventuele partnerkeuze. Iemand die je een goed gevoel kan bezorgen staat als potentiële levenspartner natuurlijk een paar strepen hoger op de ladder dan diens chagrijnige collega.
Je hoeft geen wetenschapper te zijn om tot die conclusie te komen. Wel om de link te leggen tussen humor en intelligentie. Professor Nelissen stelt dat humor geldt als de perfecte maatstaf voor iemands verstandelijke vermogens en dus een doorslaggevende factor is in het keuzemenu van jouw toekomstige partner. Het is zo’n beetje ons equivalent van een paringsdans of pauwenstaart. Onze veren om mee te pronken. Ons lokaas voor het andere (of hetzelfde) geslacht.
Humor versterkt de communicatie, het verschaft vreugde en trekt zodoende anderen naar je toe die jouw instelling delen en waarderen.
Samengevat zouden we zonder humor geen communicatie hebben gehad zoals we die nu kennen en zou de samenleving (als die er al was) er heel anders hebben uitgezien. Wie zich verder wil verdiepen in dit onderwerp kan zich beroepen op de voornoemde boekwerken van Professor Mark Nelissen.Hoewel het wetenschappelijk materiaal betreft laten deze zich lezen als ware pageturners en valt er ongelooflijk veel uit op te steken.
Humor als wondermiddel
Volgens professor Madelon Peters zal de relatie tussen positief denken en gezondheid in de toekomst een erg belangrijke rol gaan spelen in de welzijnszorg. Meer bepaald dat we positiviteit steeds meer gaan bechouwen als potentieel geneesmiddel. De bijdrage zit hem vooral in het emotionele proces van de patiënt. Iedereen kan, in meer of mindere mate, wel beamen dat je in geval van ziekte niet direct neigt naar een super vrolijk humeur, en net daar ligt de oplossing, verpakt als cadeautje op ons te wachten.
Vrijwilligers die besmet werden met een gangbaar verkoudheidsvirus werden tijdens hun genezingsproces opgevolgd en gecheckt naar hun algemene levensinstelling. Meer bepaald of die eerder naar het positieve dan het negatieve neigde en of hun lichaam (en immuunstelsel) daarop reageerde of net niet. De dagboeken die de vrijwilligers dienden bij te houden werden zorgvuldig gescreend op hun al dan niet positieve opzet. Het hoeft geen betoog dat de meest optimistisch ingestelde personen daadwerkelijk sneller van hun druipende neus verlost waren dan hun doemdenkende collega’s. In het beste geval werden deze eersten niet eens ziek.
Vanuit deze opzet (mensen vooraf testen op hun levensinstelling) zijn al meerdere experimenten uitgevoerd. Hoe men reageert op pijnprikkels bijvoorbeeld en vooral het behandelen van chronische pijnen. In vele gevallen zijn deze het lastigst omdat doktoren aangaande de oorzaak regelmatig in het duister tasten. Niet zelden hebben dit soort klachten een psychische oorzaak i.p.v. een lichamelijke. Niet dat patiënten deze pijn faken of dergelijke, maar soms kan de oorzaak wel degelijk worden teruggebracht tot een onbepaalde angst of onzekerheid die het mogelijke herstel van een kwaal in de weg blijft zitten als men deze niet onder handen neemt.
Lach je angsten weg
Angst en humor zijn weliswaar tegenpolen maar liggen soms dichter bij elkaar dan je zou denken. Bij stresssituaties, ziekte en andere ernstige tegenslagen kan een vleugje humor een welkome troost bieden. Angst daarentegen functioneert als remming op elke fysieke en mentale handeling. Bij panieksituaties, als de angst dus wellicht op z’n hoogtepunt is, zijn termen als ‘het lood in de benen’ of ‘ aan de grond genageld’ niet uit de lucht gegrepen. Het voelt alsof elk lichaamsdeel verlamd is, je logisch denken weigert dienst en de gevolgen zijn veelal catastrofaal. Als een persoon bij extreme paniek hysterisch begint te lachen, is dat een reactie van de hersenen om de boel enigszins te redden.
Het viel de wetenschap op dat personen die met een gevoel van rust en vertrouwen richting operatietafel werden gebracht na afloop zelden te kampen hadden met, zeg maar, de naweeën van een medische ingreep. Uiteraard komt na elke operatie een zekere pijn om het hoekje kijken bij elke patiënt. Het verschil zit ‘m in de manier waarop de patiënt in kwestie, voor en na de operatie, met deze pijn en mogelijke complicaties omgaat. Het is een groot verschil te denken dat je ‘nog dagen met deze pijn moet leven’ of dat deze binnen korte tijd wel voorbij zal zijn. Het is een beetje vergelijkbaar met het glas dat half leeg of half vol is.
Ander goed voorbeeld zijn de zogenaamde “placebo’s” waarbij personen in plaats van echte medicatie bijvoorbeeld een suikerpil krijgen toegediend zonder hun medeweten. Het resultaat bij de genezing is wonderlijk genoeg veelal hetzelfde, zoniet effectiever, als bij de klassieke medicatie. Ook dit geeft aan dat je ‘state of mind’ absoluut de doorslaggevende factor is als je van je kwalen verlost wil zijn.
Verander je denkpatroon
Het heikele punt bij situaties van ziekte en pijn is dat het natuurlijk enige moeite kost om er de lol van in te blijven zien. Toch ontstaat op die manier een vicieuze cirkel. Pijn lijdt tot somberheid en een gedwongen inactiviteit. Daarbovenop ben je als mens op dat moment geblokkeerd in het behalen van je eventuele doelen. Als het bovendien een ernstige ziekte betreft, zal er ook aan je toekomstperspectieven worden gemorreld. Probleem is dat het blijven tobben over je (tijdelijk) uitzichtloze situatie de kans op genezing enkel verminderd. Het is dus noodzakelijk om je denkpatroon op dat moment volledig om te gooien.
Virussen: opgepast!
Praktisch gezien gaat het zo; als je lacht, laat lachen en positieve gedachten toelaat (al lijkt daar nog zo weinig reden toe) produceert het lichaam hormonen die het immuunstelsel opvoeren tot een vechtmachine waar je als verstandig virus best zo ver mogelijk bij uit de buurt blijft. Erg goed nieuws is dat het effectief mogelijk is om deze positieve emoties zelfstandig en doelbewust op te wekken. Nog beter is dat je deze emoties nooit of te nimmer meer loslaat.
Het meest recente stokpaardje van Professor Peters is de mogelijke toepassing van positief denken bij wondgenezing. Hoewel deze tests nog niet zijn uitgevoerd zijn de mogelijke resultaten natuurlijk op z’n minst interessant te noemen. Wie dacht dat Harry Potter de meest begaafde tovenaar was, komt van een koude kermis thuis als hier staalharde bewijzen voor geleverd worden.
In de huidige maatschappij doen al deze wetenswaardigheden langzaam maar zeker hun intrede. Het begrip ‘positief denken’ bekt anno 2012 lekker in de volksmond, er worden talloze cursussen en infosessies over het thema georganiseerd (niet zelden door de welzijnszorg) en langzaamaan neemt humor een plaats in onze levens in die het zonder meer verdient. Blijven lachen is de boodschap. Altijd, onder welke omstandigheden dan ook.
